"Er zijn zeker alternatieven. Maar het is wel belangrijk dat er keuzes gemaakt worden", zegt De Vries desgevraagd. Het is belangrijk dat een volgend kabinet "de mensen voor ogen houdt die te maken hebben met toeslagen. Want ja, het betekent nogal wat namelijk in de portemonnee". Sommige mensen zijn voor een flink deel van hun inkomen afhankelijk van toeslagen. Zij moeten niet onzeker zijn over die inkomstenbron, vindt ze.

Het volgende kabinet moet ook breed steun vinden voor de hervorming die het gaat doorvoeren, stelt de VVD-staatssecretaris. "Omdat het ook een meerjarige inspanning vraagt." Intussen, benadrukt De Vries, neemt het kabinet maatregelen om het bestaande systeem bij te sturen. Het kabinet werkt flink aan de uitvoering bij loketten van de dienst Toeslagen, en regels worden versoepeld waardoor mensen in bepaalde omstandigheden minder snel worden gekort op hun toeslagen.

De politieke wens om van het toeslagenstelsel af te stappen, kan dus worden waargemaakt. Er zijn maar liefst achttien opties uitgewerkt in het rapport. Het duurt, afhankelijk van de variant waar de politiek voor kiest, in elk geval meerdere kabinetsperiodes voordat zo'n alternatief goed en wel werkt. Daarnaast is vrijwel elke variant minder gericht en daardoor vaak duurder. Juist mensen met een kleine portemonnee, die het meest afhankelijk zijn van toeslagen, kunnen geraakt worden.

Veel partijen willen af van het toeslagenstelsel. Mede door het toeslagenschandaal is de afkeer tegen het ingewikkelde systeem gegroeid. Het stelsel zorgt ervoor dat mensen uiterst gericht inkomensondersteuning van de overheid krijgen. In 2024 ontvangen 8 miljoen mensen in totaal 20 miljard euro aan toeslagen. Maar juist door die precisie is het stelsel erg complex. Als iemand onverwacht te veel toeslagen ontvangt, moet die persoon bovendien voorgeschoten toeslagen terugbetalen.

Omdat het alternatief voor de kinderopvangtoeslag (bijna gratis kinderopvang) verder is uitgewerkt, is die toeslag als enige niet meegenomen in het rapport.

Een nieuw kabinet kan volgens het rapport grofweg drie richtingen kiezen: het afschaffen van het hele stelsel met een volledig alternatief voor toeslagen, specifieke opties voor elk van de drie toeslagen (huurtoeslag, zorgtoeslag en het kindgebonden budget) en het fundamenteel aanpassen van het huidige stelsel. De toeslagen kunnen bijvoorbeeld vervangen worden door een grote belastingkorting, of ze kunnen worden gebundeld in één centrale "basisbehoeftetoeslag".

Maar het rapport geeft een nieuw kabinet ook een breed scala aan andere mogelijkheden. In plaats van huurtoeslag kunnen de huren bijvoorbeeld worden gematigd. De overheid compenseert dan verhuurders hiervoor. Het herzien, aanpassen of afschaffen van toeslagen is hoe dan ook "makkelijker gezegd dan gedaan", wordt duidelijk uit het rapport. In veel gevallen wordt de steun minder gericht. De doelgroep wordt groter, en mensen met de kleinste portemonnee krijgen niet altijd meer de meeste steun. Nieuwe regelingen zijn vaak duurder, en het overstappen zal de overheid sowieso veel geld kosten. Dit zal bovendien lang duren, aldus het rapport.

Eén genoemd alternatief voor de huurtoeslag zal zeker dertig jaar duren. Hoewel dit een uitschieter is, eisen bijna alle varianten jaren aan voorbereidingstijd en invoering. Daarbij moet de wet die zo'n hervorming mogelijk maakt ook nog worden behandeld in beide Kamers.

Bron: Ministerie van Financiën