Bart Jan van Ettekoven, voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak: “We hadden de strenge lijn eerder kunnen en moeten wijzigen. We hebben daarmee geworsteld, halve maatregelen genomen en niet doorgepakt. Ouders die in de problemen zijn gekomen omdat wij te lang de strenge lijn hebben toegepast, bieden wij onze excuses aan. We hadden deze ouders betere rechtsbescherming moeten bieden.”

De Afdeling bestuursrechtspraak heeft de alles-of-niets-aanpak van de Belastingdienst van 2011 tot in oktober 2019 geaccepteerd. Daardoor moesten ouders voorschotten die de Belastingdienst/Toeslagen uitbetaalde, volledig terugbetalen als zij betalingen niet of slechts gedeeltelijk konden aantonen. De reflectie heeft geleerd dat de gevolgen van deze uitleg van de wet passend waren als ouders niets konden verantwoorden. Maar deze uitleg leidde tot knellende situaties bij gedeeltelijke verantwoording van ontvangen toeslagen en was voor die gevallen niet passend. De Afdeling bestuursrechtspraak heeft de ‘alles-of-niets’-lijn in oktober 2019 verlaten en ingeruild voor de zogenoemde evenredigheidslijn, waarbij de omvang van de tekortkoming en het recht op toeslag met elkaar in evenwicht zijn gebracht. Die koerswijziging had eerder gekund en eerder gemoeten.

De reflectie van de Raad van State heeft geleid tot aanbevelingen en actiepunten. De drie belangrijkste zijn:

1. Kritische(r) opstelling: Is de informatie van het overheidsorgaan juist en compleet?
2. Dialoog en tegenspraak: de Afdeling bestuursrechtspraak gaat onder meer de samenwerking aan met de rechtbanken, de Nationale ombudsman en de rechtswetenschap.
3. Lijnen in de rechtspraak: Voordat de bestuursrechter een lijn uitzet, moet voldoende zicht bestaan op het palet aan zaken en vragen. Als dat zicht ontbreekt of nog onvoldoende is, is een ‘zaak-voor-zaak’-benadering aan te bevelen. Lijnen moeten ruimte laten voor een rechtvaardige uitkomst in het individuele geval. Als een eerder gekozen strenge lijn door wijziging van omstandigheden niet langer billijk uitpakt, dan moet de bestuursrechter die lijn herijken en zo nodig bijstellen.

Bart Jan van Ettekoven: “De ontvangen kritiek is hard aangekomen, maar is ook aanleiding om hard te werken aan zo optimaal mogelijke kwaliteit van de bestuursrechtspraak. Dat is nodig om het vertrouwen in de bestuursrechtspraak te herstellen en om te helpen voorkomen dat burgers opnieuw klem komen te zitten tussen de raderen van wetgeving, bestuur en bestuursrechtspraak.”

Reacties leden Tweede Kamer

In de Tweede Kamer wordt instemmend gereageerd op de zelfkritiek en excuses van de Raad van State over het eigen optreden in het schandaal rond de kinderopvangtoeslag. Maar parlementariërs vragen zich wel af wat gedupeerde ouders ermee opschieten dat weer een instantie diep door het stof gaat.

"Opnieuw excuses aan de ouders", zegt SP-Kamerlid Renske Leijten. "Opnieuw erkenning van ongekend onrecht. Maar wat hebben ze eraan, nu het demissionaire kabinet blijft toestaan dat nog altijd vele ouders en gezinnen in grote problemen zitten? Lege huizen, geen geld voor Sinterklaas en kerst."

Onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt noemt het "moedig" dat de Raad van State kritisch is op zichzelf en excuses maakt. "Maar wat betekent het als de hoogste rechter zelf zegt dat de uitspraken jarenlang niet juist waren (en niet uit de wet volgden). Heb je dan excuses, terwijl de nadelige uitspraak in stand blijft? Onhoudbaar", vindt hij.

"Het is heel terecht dat de hoogste bestuursrechter expliciet excuses aanbiedt aan alle gedupeerde ouders", zegt Tom van der Lee van GroenLinks. "Wederom erkenning voor slachtoffers, dat noopt nog meer tot ruimhartige compensatie."

Bron: Raad van State/ANP