In een "emotioneel" gesprek met enkele honderden medewerkers van de fiscus maakte Weekers duidelijk dat "alles op alles" moest worden gezet om herhaling te voorkomen. "Zijn positie was in het geding. Het was heel duidelijk: dit mocht nooit meer gebeuren", aldus Blankestijn tijdens een verhoor door een speciale Kamercommissie.

Blankestijn, die tussen 2011 en 2018 directeur Toeslagen was, zegt dat ook de druk vanuit bijvoorbeeld de pers en de Tweede Kamer om iets te doen aan fraude heel groot werd. Zijn afdeling voelde zich als "dom" weggezet. "Wij hadden met onze ogen dicht Bulgaren uitbetaald. Kortom, de druk was heel hoog."

De hoge druk zorgde er ook voor dat de aanpak van fraude al meer aandacht vroeg, terwijl er nog geen nieuwe ambtenaren werden aangenomen. "Dus wij hadden werk, maar we waren nog bezig daar mensen voor te vergaren." Dat is volgens Blankestijn ook de reden dat er geen geschreven instructies zijn waarop de omstreden fraudezaken zijn gebaseerd. "Het schip moest nog varen, maar het was nog niet afgebouwd."

Memo

De huidige directeur Toeslagen, Agaath Cleyndert, werd door de commissie doorgezaagd over het uiterst kritische intern advies over de aanpak van toeslagenfraude. Ze zei dat dit advies door de Belastingdienst vorig jaar voor een tweede keer terzijde werd geschoven, omdat er waarschijnlijk geen zaken in stonden die niet al bekend waren.

Het memo werd in 2017 opgesteld door een hoge ambtenaar bij de dienst, en repte toen al van "laakbaar handelen" door de fiscus in wat later bekend zou worden als de toeslagenaffaire. Zij adviseerde toen al om bezwaren in een zaak tegen een Eindhovens gastouderbureau gegrond te verklaren en gedupeerde ouders "een vorm van compensatie" aan te bieden.

Het advies werd destijds al besproken in de ambtelijke top van de Belastingdienst, maar uiteindelijk niet opgevolgd. Het zou nog jaren duren voordat duidelijk werd op welke schaal ouders de dupe werden van een ontspoorde fraudejacht door de fiscus. Duizenden mensen werden onterecht beschuldigd en moesten enorme bedragen aan toeslagen terugbetalen. Het merendeel wacht nog altijd op compensatie.

Cleyndert erkende dat zij het stuk vorig jaar onder ogen kreeg, maar dat het op dat moment "geen indruk" op haar maakte. Er lagen immers al een uitspraak van de Raad van State en een advies van de Nationale Ombudsman met ongeveer dezelfde strekking. Toen zij de zaak besprak met onder anderen toenmalig staatssecretaris Menno Snel, lag het memo niet op tafel.

GroenLinks-Kamerlid Tom van der Lee vroeg Cleyndert of zij het stuk, dat hij "toch best explosief" noemde, niet beter toch door had kunnen sturen. "Als ik dingen over zou kunnen doen met de wetenschap die ik nu heb, dan zou ik dat zeker willen doen", erkende zij.

Dat het memo zo lang in een la is blijven liggen, heeft kwaad bloed gezet in de Tweede Kamer. Daar heerst al langer onvrede over de trage informatieverstrekking door de Belastingdienst en het ministerie van Financiën. Toen het stuk onlangs alsnog werd vrijgegeven, waren de meest kritische passages onleesbaar gemaakt. Pas deze week werd het helemaal openbaar, toen de commissie de schrijver van het memo tijdens een verhoor vroeg de weggelakte gedeeltes voor te lezen.

Bron: ANP