President Reagan had geen zorgen over het begrotingstekort: "It is big enough to take care of itself." Maar de staatsschuld vond hij kennelijk niet groot genoeg, want tijdens zijn presidentschap steeg de Amerikaanse staatsschuld met $ 2.288 miljard, van 37% van het bruto binnenlands product naar 58%. Toch zou menige EU-lidstaat nu in zijn handen knijpen bij een staatsschuld van 58% van BBP. Dat is zelfs lager dan het maximum van de corrective arm van het Europese Groei- en Stabiliteitspact (60%).
De Amerikaanse staatsschuld bedraagt inmiddels bijna 20 biljoen ($ 19.805 miljard); dat is 104% van het BBP en daarmee de hoogste Amerikaanse staatsschuld ooit. Veel hoger dan de Nederlandse (65%) en het gemiddelde van de EU (85%), maar aanzienlijk lager dan die van Portugal (129%), Italië (133%) en Griekenland (177%). Om nog maar te zwijgen van Japan (230%).
Maar wat kan de omvang van die schuld eigenlijk schelen als geld lenen bijna niks kost of, zoals in sommige Eurolanden, geld oplevert, doordat de Staat negatieve rente (stallingsgeld) kan berekenen op de inleg op staatsobligaties? De verkiezing van president elect Trump liet zien wat het risico van enorme staatsschulden is: rentestijging. Trump heeft veel geroepen tijdens zijn campagne, ook dat hij Amerika's infrastructuur en binnensteden gaat opknappen en tegelijk de belastingen gaat verlagen. Als beide beloften nagekomen worden, zal de staatsschuld aanzienlijk stijgen en zal door die grotere vraag naar geld de prijs van geld stijgen. Zou de rente stijgen van 0,5% naar 4,5%, dan zouden de VS bij de huidige staatsschuld tegen de $ 800 miljard (meer) rente moeten gaan betalen. Per jaar. Dat is ongeveer evenveel als de Irakoorlog heeft gekost en meer dan het Nederlandse BBP. Als dat bedrag niet mag komen uit de belastingen (ongeveer 27% van BBP, of $ 5.350 miljard), die immers juist omlaag moesten, zal het bijgeleend moeten worden. En als de belastingen ook nog omlaag moeten, zal nog meer bijgeleend moeten worden. En dan is er nog niets extra geïnvesteerd in die wegen, bruggen en binnensteden. Dat zal dus ook bijgeleend moeten worden, waardoor de rente verder stijgt, waardoor weer meer bijgeleend moet worden, etc.
Maar "belasting verlagen" is een vage term. Politici bedoelen daarmee meestal het tarief. Maar dat zegt niets over de grondslag waarop dat tarief wordt toegepast (bijvoorbeeld de winst van bedrijven). Die grondslag kan tegelijk worden verbreed (minder aftrekposten, minder fiscale faciliteiten en incentives, minder uitwijk- en uitstelmogelijkheden) waardoor de effectieve belastingdruk zelfs kan stijgen ondanks een tariefverlaging. Veel ruimte voor tariefverlaging valt voor de regering Trump te halen uit bestrijding van grondslagontwijking door Amerikaanse multinationals, waar de VS tot nu toe niet erg hard achteraan zaten als het gaat om niet binnen de VS gemaakte winst. De VS vinden het niet erg als Amerikaanse bedrijven elders belasting ontwijken en hun buitenlandse winst stallen in tax havens (deferral). Belastingontwijking elders is uiteindelijk gunstig voor de VS, want eens zal die winst overgemaakt worden naar het Amerikaanse hoofdkantoor en dan wordt zij daar belast onder aftrek van de buitenslands betaalde belasting (verrekeningsstelsel). Hoe minder belasting in het buitenland betaald wordt, hoe beter dus uiteindelijk voor de Amerikaanse schatkist. Daarom zijn de VS zo boos over de Apple-beschikking van de Europese Commissie: alles wat Apple méér betaalt in de EU, betaalt het concern uiteindelijk minder in de VS.
De regering Obama had wél problemen met corporate inversions, die erop neerkomen dat Amerikaanse bedrijven hun hoofdkantoor door een ‘omgekeerde' fusie verplaatsen naar bijvoorbeeld Ierland, waardoor deferred niet-Amerikaanse winst niet uiteindelijk in de VS terechtkomt, maar in Ierland. Pfizer heeft zijn inversion in het Ierse Allergan afgeblazen na Obama's aankondiging van maatregelen tegen inversions. Onduidelijk is waar Trump staat in het debat binnen de G20 en de OESO over base erosion and profit shifting door multinationals en het daarmee samenhangende epineuze debat over de door de globalisering steeds heftiger fiscale beleidsconcurrentie tussen Staten, die allemaal proberen investeringen te lokken (unfair tax competition). Trump heeft wel gezegd dat je bedrijven zoals Pfizer niet kunt verwijten dat zij hun fiscale woonplaats naar Ierland (12,5% vennootschapsbelasting) willen verplaatsen, omdat de werkelijke schuldige het hoge Amerikaanse vennootschapsbelastingtarief is (35%). Hij heeft ook gezegd, tijdens één van de debatten met Clinton, dat hij zelf geen belasting betaalt ("That makes me smart"). Het Trump Tax Plan1 belooft het vennootschapsbelastingtarief te verlagen naar 15%, inderdaad onder gelijktijdige grondslagverbreding (afschaffing van "most corporate tax expenditures except for the R&D credit") en een anti-deferral maatregel: alle buiten Amerika gestalde winsten van Amerikaanse bedrijven worden eenmalig geacht overgemaakt te zijn naar de VS en belast tegen 10%. Een 15%-tarief zou zeer concurrerend zijn en de EU zou zich zorgen moeten maken over een verdere race to the bottom, die de belastinginkomsten en daarmee de investeringen in infrastructuur overal onder druk zet. Het Nederlandse vennootschapsbelastingtarief is 25%. Maar het Trump tax plan is héél vaag en algemeen, zonder enige cijfermatige of andere onderbouwing. Bovendien lijkt er een catch in te zitten: het 15% tarief geldt voor "businesses that want to retain the profits within the business". Uitgedeelde winsten zouden dus hoger belast kunnen worden.
Of het de binnensteden en de infrastructuur gaat redden, valt te bezien. Wie weet. Toen Ierland zijn tarief destijds verlaagde naar 12,5%, steeg de belastingopbrengst en werd Ierland na Luxemburg het rijkste EU-land. Dat ging denkelijk wel ten koste van investeringen en vooral belastingopbrengst elders. Het plan lijkt in elk geval smarter dan hetgeen de president elect zelf als maatschappelijk voorbeeld gaf: géén belasting betalen.
------------------------------------------------
Deze column is overgenomen uit het Nederlands Juristenblad 2016/2114, afl. 41, p. 3027.
Informatiesoort: Column
Rubriek: Internationaal belastingrecht
14