Ombudsman: overheid neemt burger lang niet altijd serieus

Veel burgers voelen zich in Nederland niet serieus genomen door de organisaties van de overheid, zegt de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen. Die klacht is volgens hem vaak terecht: "Je ziet wel heel vaak dat mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd".

De ombudsman behandelt klachten van burgers over de overheid. Veel mensen geven aan dat ze nul op het rekest krijgen als ze een vraag stellen. "De overheid reageert dan niet".

"In het grote geheel zien we dat er te weinig rekening worden gehouden met mensen die een IQ van minder dan honderd hebben", zegt Van Zutphen. Het gemiddelde IQ (waarmee intelligentie wordt gemeten) ligt rond de honderd. "We gaan heel erg uit van het gemiddelde, of zelfs van degene die het nog beter snappen dan gemiddeld". Beleidsmakers zijn veelal slimmer en hoger opgeleid dan gemiddeld, en denken volgens Van Zutphen te veel vanuit hun eigen intelligentie.

Vooral de 2,5 miljoen mensen die moeite hebben met lezen en schrijven zijn hiervan de dupe, en mensen met een beperking in het bijzonder.

Het gaat vaak al mis bij het maken van wetten en regels. "Burgers vragen: mogen we alsjeblieft regels hebben die wij zelf goed snappen", vertelde Van Zutphen in zijn verhoor. Vooral het contact tussen de overheid en de burger "moet door begrijpelijke regels worden ondersteund". Ook de Kamer zou daar erg scherp op moeten zijn, vindt de ombudsman.

Wetten die in de maak zijn moeten vaak wel een 'uitvoeringstoets' doorgaan. Maar Van Zutphen vraagt zich af of de juiste vragen worden gesteld. "We hebben het bij die uitvoering altijd over die organisaties. Maar wat heb je nou aan uitvoering zonder de burger?" Volgens hem kijkt de wetgever te veel naar alleen de Belastingdienst en de Sociale Verzekeringsbank en te weinig naar d vragen die mensen stellen aan deze instanties.

CNV vreest dat fraude met coronasteun tot schandaal wordt gemaakt

Projectleider Loek Schueler van ambtenarenvakbond CNV Overheid zegt tegen de commissie dat ambtenaren vrezen dat de politiek over enkele jaren "valt" over fraude met de coronasteun, en specifiek de loonsubsidieregeling NOW. "Ik neem aan dat u allemaal heeft ingecalculeerd dat er sprake kan zijn van fraude."

Het kabinet had al aangegeven dat de crisisregeling misbruikgevoelig is. Ook de Kamer begrijpt volgens de vakbondsvrouw best dat het snel steunen van het bedrijfsleven nu eenmaal belangrijker is dan allerlei waarborgen tegen fraude. "Maar over drie jaar zitten hier misschien weer andere leden van de Tweede Kamer die dan denken: het kan toch niet zo zijn dat er miljoenen verkeerd terecht zijn gekomen?"

Ze is bang dat de politiek naar het UWV of andere uitvoeringsorganisaties wijst als straks meer duidelijk wordt over de omvang van de eventuele fraude met de loonkostentegemoetkoming. "Dat zou echt zo kwalijk zijn", zegt Schueler. Zeker gezien de regeling nu zo populair is. "Het is heel erg succesvol. Iedereen is nu nog blij: de politiek, de bewindspersonen, het bedrijfsleven is blij."

Wanneer er meer duidelijk wordt over mogelijk misbruik met de regeling, moet de politiek volgens Schueler niet vergeten in welke context de regeling in elkaar is gezet. "Dan hoop ik dat de Kamer zegt: we hebben dat jaren geleden om heel mooie redenen snel doorgevoerd, dit waren de risico's. Dit is niet de schuld van de uitvoering."

Resterende programma

De Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisatie (TCU) kwam er op initiatief van het CDA en de ChristenUnie na aanhoudende klachten van burgers over deze instanties die door de regering worden gezien als het "gezicht van de overheid". De organisaties verliezen nogal eens de menselijke maat uit het oog.

Met het onderzoek wil de Kamer beter inzicht krijgen in de problemen van de uitvoeringsinstanties. Maar ook over de rol en informatiepositie van de Tweede Kamer moet de TCU meer duidelijkheid verschaffen. De commissie staat onder voorzitterschap van André Bosman (VVD) en is al sinds maart aan de slag. De openbare hoorzittingen vinden plaats op maandag en vrijdag. Het eindrapport moet nog voor de verkiezingen van maart worden opgeleverd.

Een groep topambtenaren adviseerde het kabinet begin vorige maand nog om regeerakkoorden in de toekomst te gaan toetsten op uitvoerbaarheid om zo problemen bij uitvoeringsinstanties te voorkomen. Verder moeten procedures toegankelijker worden en de communicatie met burgers begrijpelijker.

Voor het horen van betrokkenen zijn drie weken uitgetrokken met steeds twee hoorzittingen per week. Er verschijnen in totaal veertig mensen voor deze commissie. Zie het bericht Commissie Tweede Kamer start binnenkort met onderzoek naar Belastingdienst, UWV en CBR voor de planning.

Bron: ANP