Plat gezegd rapporteert Nederland over de beleidsaanpassingen die nodig zijn om te voldoen aan de Europese begrotingskaders én de criteria voor de Europese herstelmiddelen. Het lijkt erop dat Nederland niet (tijdig) de benodigde (fiscale) hervormingen zal doorvoeren. Dit betekent dat we mogelijk een deel van de voor ons bestemde herstelmiddelen (€ 5,4 miljard) gaan mislopen, tenzij de formerende partijen vaart maken met een aantal (fiscale) hervormingen.

Om de Europese economieën te herstellen en versterken na de coronacrisis hebben de EU-landen een gezamenlijk herstelfonds van € 750 miljard opgericht. Ieder land heeft een eigen plan opgesteld en ingediend dat bestaat uit zowel investeringen als beleidswijzigingen. De lidstaten krijgen de middelen in etappes uitbetaald zodra ze aan de afgestemde mijlpalen en doelstellingen hebben voldaan. In dit licht is met Nederland afgestemd dat onder andere een aantal fiscale beleidswijzigingen doorgevoerd wordt. Met deze aanpassingen worden knelpunten ten aanzien van de woningmarkt, arbeidsmarkt en energietransitie weggenomen. Ook wordt het makkelijker om fraude en belastingontwijking tegen te gaan.

Arbeidsmarkt

Kabinet-Rutte IV heeft een aantal van de afgesproken beleidshervormingen gerealiseerd, maar zal door de demissionaire status – en de huidige politieke realiteit – niet alle fiscale aanpassingen tijdig realiseren. Een concreet voorbeeld is de afspraak dat Nederland de verlaagde tarieven in de energiebelasting zal afschaffen. Eén van de wetsvoorstellen waarin dit was opgenomen, het wetsvoorstel fiscale klimaatmaatregelen en elektriciteit, is verworpen. De Eerste Kamer stemde tegen het voorstel omdat de industrie weinig handelingsmogelijkheden heeft om te verduurzamen en het risico te groot is dat bedrijven uit Nederland zullen vertrekken. Het gevolg is dat Nederland niet voldoet aan de Europese subsidiecriteria.

Een andere uitdaging zijn de gemaakte afspraken over het hervormen van de arbeidsmarkt en dan specifiek de positie van zelfstandigen. Op dit punt zijn twee wetgevingstrajecten relevant voor het Nederlandse herstelplan: de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen en de wetgeving om schijnzelfstandigheid aan te pakken: de Wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden (VBAR). Het met Brussel afgestemde proces lijkt ambitieus met oog op de inhoudelijke uitwerking en de politieke en maatschappelijke complexiteit van de beide voorstellen. Als een volgend kabinet de met Brussel afgestemde mijlpalen wil halen, dan zullen de huidige voorstellen zonder veel of grote wijzigingen aangenomen moeten worden. Het is de vraag in hoeverre dat realistisch is.

Parlementaire agenda

Op dit moment is Nederland – als lidstaat – in gesprek met de Europese Commissie over het niet (tijdig) voldoen aan de afgesproken doelstellingen en mijlpalen voor de herstelgelden. Indien het niet lukt om wijzigingen af te spreken, zal het financiële gevolgen hebben als de doelstellingen en mijlpalen niet worden gehaald. Dit plaatst een nieuw kabinet voor een lastig vraagstuk: wordt het afgestemde beleid van het vorige kabinet ongewijzigd doorgezet of willen de formerende partijen grote aanpassingen doorvoeren en daarmee (een deel van) de Europese herstelmiddelen op het spel zetten?

Signalen vanuit de formatie én de bijdragen van de formerende partijen tijdens debatten laten twee verschillende perspectieven zien. Allereerst worden de bakens verzet op een aantal meer politieke dossiers: een voorbeeld is de keuze voor een vermogenswinstbelasting voor het nieuwe box 3-stelsel; en meer focus op de concurrentiepositie van het bedrijfsleven tijdens de debatten. Tegelijkertijd hebben de nieuwe(re) partijen nog niet over alle dossiers een opvatting kenbaar gemaakt, waardoor de meer technocratische dossiers voortgezet kunnen worden. Op 4 juli 2024 zal de Tweede Kamer debatteren over de bouwstenennotitie voor een beter belastingstelsel; in dit debat zullen we meer horen over de fiscale hervormingsplannen van de verschillende partijen.