Politici begrijpen als geen ander de kracht van woorden. In verkiezingscampagnes zijn spindoctors niet meer weg te denken. Uitspraken moeten kort en krachtig zijn. Woorden moeten blijven hangen en - als het even kan - politieke tegenstanders vleugellam maken.
Bedenk bijvoorbeeld hoe voormalig premier Balkenende in de verkiezingscampagne van 2007 Wouter Bos een gevoelige tik uitdeelde door hem steeds te betichten van het wijzigen van zijn standpunten, waardoor aan hem het imago van ‘draaikont' ging kleven. En dat kleven, daar gaat het om: woorden, of een bepaald etiket, moeten blijven plakken. In dat geval gaat het om wat bekend staat als framing.
Het begrip framing is geïntroduceerd door de Amerikaanse cognitief linguïst George Lakoff. ‘‘Een frame is een specifieke bundel van talige en visuele elementen waarmee men bij een boodschap bepaalde delen naar voren brengt en andere delen verbergt, om de luisteraar naar de gewenste interpretatie van de boodschap te leiden.'' (Lakoff, 2004) In een frame wint de emotionele lading het van de feiten.
Belastingen lenen zich bij uitstek voor framing vanwege het negatieve daglicht waarin zij doorgaans bij de meeste mensen staan. Een paar voorbeelden. Wat nu bekend staat als de houdbaarheidsbijdrage – een maatregel waardoor ouderen meebetalen aan de AOW – werd in een andere vorm destijds door Wouter Bos geïntroduceerd. Tegenstanders kwamen al snel met de term ‘Bosbelasting' op de proppen. Nu Bos van het politieke toneel is verdwenen, is de houdbaarheidsbijdrage inmiddels ge-reframed in ‘grijstaks'. Het Engelse woord tax heeft in die taal een neutralere connotatie dan in het Nederlands. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de dubbele betekenis die het woord ‘taks' in het Nederlands heeft, dat immers ook ‘limiet' betekent. Door een bepaalde heffing te betitelen als een taks wordt daarmee een emotionele lading meegegeven en een standpunt ingenomen, namelijk: de maat is vol. Denk aan de ‘kopvoddentaks' van Geert Wilders. Hoe verwerpelijk de meeste weldenkende mensen dat idee ook vinden: het feit dat iedereen de term kent, illustreert de kracht van framing.
Een recent voorbeeld komt van de bestuursvoorzitter van waterbedrijf Vitens. Zij maakte onlangs haar ongenoegen kenbaar over het bestaan van de belasting op leidingwater, onder meer door te spreken over, u begrijpt het al, de ‘watertaks'. De brief waarin zij dit frame gebruikt, was gericht aan de fractiespecialisten in de Tweede Kamer aan de vooravond van het overleg over de begroting van 2015. Het frame bleek te werken: de brief leidde tot Kamervragen (zie V-N 2014/27.33).
Tot slot nog een bekend voorbeeld van framing: de erfbelasting die door sommige tegenstanders liever wordt aangeduid met ‘sterfbelasting'. Dit voorbeeld is gekopieerd uit de Verenigde Staten, waar de Estate Tax ter discussie stond en werd geframed als Death Tax. Een bijzonder effectief frame, want een minder aanlokkelijk vooruitzicht is nauwelijks voorstelbaar; Benjamin Franklins levenszekerheden in één begrip: death and taxes.
Een tip voor degene die zich wil wapenen tegen framing: ontken niet, want daarmee trap je in het
frame van de ander. Beter is het om te reframen. Waar de VVD de hypotheekrenteaftrek de ‘draagmuur voor de economie' noemde, betitelde de SP de aftrek als ‘villasubsidie'.
Informatiesoort: Uitvergroot
Rubriek: Belastingrecht algemeen
25