Is er een toename van fraus legis-rechtszaken, zoals in de media wordt gesuggereerd? Ivo Leenders, fiscaal advocaat bij VOI advocaten, herkent dit beeld niet. Bovendien hoopt hij dat er zeer terughoudend met dit beginsel wordt omgegaan, want een beroep hierop komt de rechtszekerheid niet ten goede. Daarom aan de wetgever de boodschap om nog eens serieus te kijken naar de wettelijke evenknie van het fraus legis-beginsel: de richtige heffing.
Toename of niet?
Onlangs schreef het Financieele Dagblad dat de Belastingdienst steeds vaker een beroep doet op fraus legis en dat rechters de fiscus, in lijn met de tijdgeest, vooralsnog gelijk geven. Volgens Leenders komt een beroep op fraus legis wel voor, maar hij constateert geen drastische toename. “De zoektermen ‘fraus legis’ en jurisprudentie in de Kluwer Navigator-databank leveren in 2018 zo’n 27 belastingrechtuitspraken op. In 2015 zijn dat er 36 en in 2012 staat de teller op 50. Alhoewel het beeld schommelt, zie ik hierin eerder een neerwaartse dan een stijgende lijn. Bovendien geeft dit geen zuiver beeld. Hiermee is niet gezegd dat in al deze zaken de inspecteur ook echt een beroep heeft gedaan op fraus legis of dat de aanslag op basis van fraus legis in stand is gebleven.”
Terughoudend
Als het aan Leenders ligt, hoort fraus legis nooit en te nimmer een makkelijk inzetbaar middel te zijn. Fraus legis is volledig in de rechtspraak ontwikkeld. De meest recente ontwikkeling betreft de Credit Suisse-arresten uit 2017 waarin de Hoge Raad uitlegt dat fraus legis een pleitbaar standpunt niet uitsluit en vice versa. “Met fraus legis voldoe je aan de wet, maar je handelt in strijd met doel en strekking van de wet met als doorslaggevend motief het zo min mogelijk betalen van belasting,” verduidelijkt Leenders. “De belastinginspecteur moet terughoudend zijn met het inroepen hiervan. Fraus legis mag geen gemakkelijke inzet zijn, maar dat verwacht ik ook niet. De inspecteur heeft namelijk de bewijslast. Die moet aantonen dat belastingverijdeling het enige doel van de constructie of het samenstel van rechtshandelingen is.”
Een andere reden waarom de inspecteur zich met terughoudende zin zou moeten beroepen op fraus legis is dat dit beginsel de rechtszekerheid aantast. “Wanneer houd je je wel aan de wet, maar niet aan doel en strekking hiervan? Die precieze scheidslijn is lastig,” zegt Leenders. “Met fraus legis verlaat je de wettekst en vergroot je de rechtsonzekerheid.”
Twee beginselen
Fraus legis is inmiddels een redelijke ingeburgerd begrip. Toch blijft het verwarrend, want een buitenwettelijk handelen in strijd met doel en strekking van de wet wordt buitenwettelijk bestreden. Is het niet beter en meer in lijn met de Grondwet om handelen in strijd met de wettelijke bedoeling ook wettelijk te bestrijden? “Dat zou je denken,” zegt Leenders, “en er is zelfs een nagenoeg wettelijke evenknie van fraus legis. “Hij doelt op de richtige heffing in de AWR. “Fraus legis en richtige heffing zijn nauw aan elkaar verwant. Toch is de richtige heffing al sinds 1 augustus 1987 min of meer een dode letter in de wet. Waarom? Misschien zit het antwoord wel in het gemak. Door fraus legis toe te passen in plaats van de richtige heffing, blijf je buiten de wet en heb je geen toestemming nodig van de Minister. Voor de Belastingdienst is dat dus een stuk gemakkelijker, maar de belastingplichtige is opgezadeld met een extra rechtsonzekere positie.”
Wetgever aan zet
Die rechtsonzekerheid zou voor de wetgever een reden moeten zijn om nog eens serieus naar de richtige heffing te kijken. De wetgever is wat Leenders betreft aan zet. “De richtige heffing is nooit meer geëvalueerd en zelden tot nooit toegepast. Wat wil de wetgever met deze rudimentaire wettelijke bepaling en met in het kielzog het wel toegepaste buitenwettelijke fraus legis-beginsel? De richtige heffing nieuw leven inblazen met een eigentijdse aanpassing gebaseerd op de fraus legis-jurisprudentie, komt de rechtszekerheid ten goede. Maar daarvoor moet de wetgever wel terug naar de wettelijke tekentafel.”
Bron: Redacteur Marit Muller