Tegelijk kan er volgens de onderzoekers verbetering geboekt worden, zoals bij het registreren van de financiële belangen van rechters en het verankeren van integriteit, onafhankelijkheid en onpartijdigheid in de organisatie. Naar aanleiding hiervan onderneemt de Rechtspraak diverse acties.

Waarborgen

Integriteit, onafhankelijkheid en onpartijdigheid zijn onmisbare kernwaarden voor de rechtspraak en hebben daarom de voortdurende aandacht van bestuurders en professionals op de werkvloer. Om deze in de werkwijze van onder meer rechters op systematische wijze te waarborgen, liet de Raad voor de rechtspraak wetenschappers van de Universiteit Leiden een reeks 'systeemwaarborgen' in kaart brengen. Het rapport bevat een analyse van de situatie in Nederland, maar beschrijft ook de praktijk rond deze thema's in de rechtspraak van andere Europese landen.

Nederland voorop

Europees gezien loopt Nederland op bepaalde gebieden voorop als het gaat om de integriteit, onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechtspraak. Zo heeft hier de minister van Veiligheid en Justitie geen directe invloed op het beleid binnen de rechtspraak, terwijl zijn collega's in andere Europese landen dat deels wel hebben.

Die invloed is een inbreuk op de scheiding der machten en levert risico's op voor de rechterlijke onafhankelijkheid. Daarnaast is in Nederland de vrijheid voor rechters om zonder inmenging rechterlijke uitspraken te doen wettelijk extra stevig verankerd. Ook worden Nederlandse rechters niet onderbetaald, zodat financiële motieven voor niet-integer gedrag in hier beperkt zijn. Dit positieve totaalbeeld van Nederlandse rechtspraak kwam vorig jaar ook naar voren uit een rapport van het Europese anticorruptie-platform GRECO.

Financiële belangen

In het Leidse onderzoeksrapport worden ook verbeterpunten genoemd. Zo wordt aanbevolen om in Nederlandse wetgeving of via rechterlijke codes meer aandacht te geven aan mogelijke belangenverstrengeling van rechters. Nu zijn Nederlandse rechters al verplicht hun nevenfuncties online te registeren in een openbaar toegankelijk register. Dit beleid is de afgelopen jaren aangescherpt. In het register kunnen ook de financiële belangen van rechters vermeld worden, suggereren de onderzoekers. Dit advies geldt ook voor de (neven)functies van partners van rechters. De Raad voor de rechtspraak heeft de landelijke werkgroep Integriteitsmaatregelen Rechtspraak verzocht daarover te adviseren.

Vertrouwenspersoon

Een recent resultaat van deze werkgroep is een project waarmee integriteit concreet wordt verankerd binnen de rechterlijke organisatie. Het is de bedoeling dat in 2014 alle Nederlandse gerechten een eigen integriteitscommissie krijgen, een lokale vertrouwenspersoon integriteit en een bestuurder die voor integriteitskwesties verantwoordelijk is. Het doel is om dilemma's en initiatieven rond integriteit levend te houden op de werkvloer. Het gaat onder meer om voorschriften rond onbeveiligd e-mailverkeer en het mee naar huis nemen van vertrouwelijke dossiers. Met deze lokale inbedding geeft de Rechtspraak op eigen initiatief vorm aan de aanbeveling in het Leidse rapport om de organisatorische controle op integriteitsbeleid te versterken.

Verdeling rechtszaken

Een andere werkgroep in de Rechtspraak bestudeert de wijze waarop Nederlandse gerechten rechtszaken toewijzen aan individuele rechters. Deze zaakstoedeling is minder transparant geregeld dan in veel andere Europese landen, blijkt ook uit het huidige rapport. Er zijn geen concrete aanwijzingen dat dit vaker leidt tot ongewenste praktijken, maar de Nederlandse rechtspraak wil iedere schijn van partijdigheid vermijden. Hetzelfde geldt voor de rol van de rechter-plaatsvervanger: mensen die naast hun baan als advocaat of wetenschapper regelmatig als rechter optreden. In Nederland zijn de voorschriften voor deze groep rechters minder strikt dan in andere Europese landen. Ook dit wordt nader onderzocht.

Bron: Raad voor de rechtspraak