Noodzakelijke hervorming

Het Nederlandse belastingstelsel is veel te complex, is onvoldoende evenwichtig en is niet voldoende gericht op de toekomst. Ook over de eerlijkheid van het stelsel valt te discussiëren, evenals over de eenvoud. Stevens die naast het hoogleraarschap tot 1 april 2018 kroonlid was van de SER, wijst op de opmerking van Wiebes, voormalig staatssecretaris van Financiën, over de fiscale rommelzolder die nodig moet worden opgeruimd. “Dat opruimen is nog steeds niet gebeurd, sterker nog, er is steeds meer aan toegevoegd. Ons belastingstelsel kent een reeks aan irritante tegenstrijdigheden die hoognodig moeten worden weggewerkt, zoals de inkomensafhankelijkheid in de heffingskortingen. Dit verdoezelt het werkelijke verloop van de marginale belastingdruk. Burgers weten niet meer hoeveel belasting zij uiteindelijk betalen over hun laatstverdiende euro’s.”

Vertrouwen geschaad

“Het vertrouwen van burgers en bedrijven is geschaad,” zegt Stevens, “en als je dat vertrouwen kwijt bent, ben je als overheid nergens meer. Het ontbreekt ook aan geloofwaardigheid. Die is verspeeld met kwalitatief ondeugdelijke wetgeving met als stapeleffect dat ook de uitvoering niet meer deugdelijk kan gebeuren. Het resultaat is een voor de rechtsstaat fnuikend eindbeeld dat de overheid niet deugt. De toeslagenaffaire is daar een schrijnend voorbeeld van.“

Herstel het vertrouwen

Het vertrouwen in de overheid behoeft dringend herstel. Dat kan volgens Stevens in twee stappen. “Werk allereerst zo snel mogelijk de geloofwaardigheidstekortkomingen in de wet weg. Ruim de fiscale rommelzolder waar Wiebes het over had, daadwerkelijk op. De tweede stap is het herstellen van de vertrouwensrelatie tussen fiscus, burger en bedrijfsleven. Belastingheffing moet gewoon weer ‘deugen’. Het bouwen van een vertrouwensrelatie tussen Belastingdienst en burgers en bedrijven leidt tot verbetering van het belastingmoraal. Handhaving is nodig maar niet vanuit het perspectief van onbetrouwbaarheid van de belastingplichtige, maar vanuit het gezichtspunt van betrouwbaarheid totdat het tegendeel is bewezen.

Herstel van de vertrouwensrelatie kan lopen via het kanaal van horizontaal toezicht,” vervolgt Stevens. “Daar is ook nog eens efficiencywinst mee te behalen. Nu besteedt de Belastingdienst veel tijd aan het herhalen van werkzaamheden die belastingadviseurs al hebben gedaan. Intensiveer horizontaal toezicht en de Belastingdienst kan, in plaats van een herhaling van zetten, de vrijgespeelde middelen inzetten daar waar het echt nodig is. En bonafide ondernemers en hun belastingadviseurs moeten weer het gevoel krijgen dat zij een gewaardeerde samenwerkingsverhouding hebben met de Belastingdienst. Vooraf overleg en de bereidheid van de inspecteur om knelpunten aan de voorkant op te lossen in plaats van aan de processuele achterkant, dragen daar aan bij.”

Op weg naar een nieuw belastingstelsel

Stevens benadrukt dat een hersteld vertrouwen aan de basis ligt van een nieuw belastingstelsel. Over het herstel van vertrouwen en geloofwaardigheid voor een eerlijk, eenvoudig, effectief en efficiënt belastingstelsel gaat zijn nieuwste boek ‘Nieuwe dynamiek in het fiscale mkb-beleid’ dat hij schreef als een persoonlijke beschouwing bij de binnenkort te verschijnen derde druk van zijn omvangrijke ‘Handboek Inkomstenbelasting 2001’. Uit handen van Stevens heeft staatssecretaris Vijlbrief van Financiën vandaag van beide boeken het eerste exemplaar in ontvangst genomen.

Net als de onlangs verschenen bouwstenennotities en de CPB publicatie ‘Kansrijk belastingbeleid’ bevat het boek van Stevens een keur aan voorstellen voor een beter belastingstelsel. Belastinghervorming is dringend gewenst, maar gooit de coronacrisis geen roet in het eten? Integendeel, zegt Stevens. “Het blijft belangrijk aandacht te besteden aan verbetering van het fiscale stelsel. Die noodzaak is juist nu des te groter. Veel voorstellen die ik in mijn boek bepleit zijn ondanks de coronacrisis te realiseren en kunnen bijdragen aan een voorspoedig economisch herstel.”

Foto: Leo Stevens (midden) overhandigt de derde druk van het Handboek Inkomstenbelasting 2001 en het boek 'Nieuwe dynamiek in het fiscale mkb-beleid' aan Hans Vijlbrief (rechts). Links staat Martin Hommersom van het Register Belastingadviseurs. De overhandiging vond plaats op maandag 29 juni 2020 in het gebouw van het ministerie van Financiën te Den Haag.

Eerlijkheid

Een deugdelijk belastingstelsel hoort in de visie van Stevens uit vier kenmerken te bestaan: eerlijkheid, eenvoud, effectiviteit en efficiëntie. “Schrap voor de eerlijkheid de bestaande geloofwaardigheidstekortkomingen in het huidige stelsel, zoals de inkomensafhankelijkheid in de heffingskortingen die ik al eerder noemde. Maar ook het inmiddels ondeugdelijke box 3-systeem. Ik was hier destijds groot voorstander van, maar sinds de invoering in 2001 heeft de tijd niet stilgestaan. De wetgever had moeten ingrijpen toen het forfaitair rendementspercentage van 4% allang geen haalbare kaart meer was voor spaarders. En de Belastingdienst heeft tegenwoordig ruim zicht op de meeste vermogensposities en inkomensstromen. De tijd is rijp om over te schakelen naar een systeem van vermogenswinstbelasting, of in ieder geval een partiële vermogenswinstbelasting voor de box 3-stromen die de fiscus in beeld heeft.”

Eenvoud

Voor eenvoud wijst Stevens als voorbeeld op het aanpassen van ondernemersfaciliteiten aan de belevingswereld van de ondernemer. “Bouw de investeringsaftrek nu eindelijk eens om tot een investeringskorting en stap af van de fiscale oudedagsreserve, want die creëert de verkeerde suggestie. Het is geen appeltje voor de oude dag, maar een latente belastingschuld. Met de fiscaal gefaciliteerde lijfrente, in plaats van de fiscale oudedagsreserve, bereikt de ondernemer wel zijn beoogde ‘appeltje’.”

Effectiviteit

“Kijk voor effectiviteit bijvoorbeeld naar de coherentie van het totale systeem,” aldus Stevens. “Onder het mom van anti-misbruik worden regelingen uitgevaardigd die tot overkill leiden. Dit is inmiddels een structureel verschijnsel in de wetgeving, zoals in de zéér complexe tbs-regelingen waar het anti-misbruikkarakter van afdruipt. Spits antimisbruikbepalingen weer toe op die gebieden waar anti-misbruik daadwerkelijk te vrezen is en stem daar de controlemechanismes op af. En zet anti-misbruik niet zwaarder aan dan noodzakelijk. Bedrijven en ondernemers voelen zich in de hoek gedrukt als zij bijvoorbeeld geen tegenbewijs kunnen leveren.”

En het wetsvoorstel Excessief lenen bij eigen vennootschap had bijvoorbeeld helemaal niet gehoeven,” vervolgt Stevens. “De belastinginspecteur kan prima in de VPB-aangifte zien dat de schulden van de dga aan zijn bv te ver oplopen en de belastingadviseur heeft de proactieve rol om te zorgen dat dingen niet uit de hand lopen. De gedetailleerd uitgewerkte € 500.000-grens in het voorstel roept vooral interpretatieproblemen op en de schijn dat je moeiteloos tot aan dat bedrag kunt lenen van je bv. Dat maakt het voorstel contraproductief.”

Efficiëntie

Over het kenmerk van efficiëntie zegt Stevens nog het volgende: “Het is efficiënter om vooraf te corrigeren dan achteraf. Laat systemen zo soepel mogelijk lopen en laat niet de vorm overheersen maar de inhoud.”

Geen wantrouwen maar samenwerking en vertrouwen

Stevens eindigt zijn betoog met een boodschap aan de belastingadviespraktijk, de fiscale wetenschap, de wetgever, de Belastingdienst en politiek Den Haag. “Niet in wantrouwen maar in vertrouwen komen de beste dingen tot stand. Leer van elkaar en neem elkaars standpunten serieus. Voor een nieuw belastingstelsel is open en constructieve samenwerking tussen alle partijen noodzakelijk. Vijl tekortkomingen weg, verspil geen energie meer aan ondeugdelijke praktijken en werk verder aan belastingharmonisatie met andere landen. Met samenwerking vanuit vertrouwen is het fundament voor een beter belastingstelsel gelegd!”

Bron: Redacteur Marit Muller