Complexiteit buiten perk

Op vrijdag 13 december 2019 verschenen de langverwachte evaluatierapporten over de fiscale eigenwoningregeling van respectievelijk onderzoeksbureau SEO Economisch Onderzoek en onderzoeksbureau Panteia. SEO evalueerde de doeltreffendheid en doelmatigheid van de regeling, terwijl Panteia de complexiteit onderzocht. Beide onderzoeksbureaus delen een gemeenschappelijke conclusie: de huidige fiscale behandeling van de eigen woning is te complex. Volgens Panteia is de huidige regeling niet goed houdbaar, controleerbaar, uitvoerbaar en handhaafbaar. SEO voegt aan dit opsommingsrijtje het woord ‘ondoelmatig’ toe.

Gedegen

Stam, werkzaam bij het Fiscaal Juridisch Adviesbureau van Nationale-Nederlanden Bank, spreekt van gedegen onderzoeken die het beeld bevestigen van een onhoudbare eigenwoningregeling. Dat gezegd hebbende vallen hem wel enkele zaken op in de evaluatierapporten. Hij noemt er twee: de onderzochte gedragseffecten van de villataks en de cijfermatige onderbouwing van de doelmatigheid van met name de aflossingseis.

Verwaarloosbaar gedragseffect

Stam vindt de conclusie over het veel bekritiseerde toptarief van het eigenwoningforfait voor huizen boven de ruim € 1 miljoen, opmerkelijk. Deze maatregel staat in de volksmond bekend als de villataks. “SEO concludeert dat er van de villataks geen gedragseffect lijkt uit te gaan. Ondanks de felle kritiek is er dus blijkbaar geen aanwijzing dat de maatregel voor belastingplichtige ‘villabewoners’ reden is om goedkoper te gaan wonen.”

Twijfelachtige doelmatigheid

Volgens SEO is de villataks te beschouwen als ‘doelmatig’. Ook de tariefmaatregel, oftewel de stapsgewijze afbouw van het tarief waartegen de aftrekbare kosten voor de eigen woning in aanmerking worden genomen, en de per 1 januari 2013 ingevoerde aflossingseis bestempelt SEO als doelmatige maatregelen. De doelmatigheid van de bijleenregeling is daarentegen onzeker en de Hillenaftrek bij geen of geringe eigenwoningschuld komt na evaluatie uit op niet doelmatig.

Stam trekt de gepresenteerde doelmatigheid van deze deelregelingen voor de eigen woning in twijfel. “De administratieve lasten voor burgers en hypotheekverstrekkers lijken mij onwaarschijnlijk laag ingeschat. Uitgaande van ficties levert de eigenwoningregeling volgens SEO tussen de € 2,5 miljoen en € 6,0 miljoen aan administratieve lasten op voor huishoudens en tussen de € 1,8 miljoen en € 2,5 miljoen voor hypotheekverstrekkers. Deze cijfers vind ik ongeloofwaardig laag. In mijn beleving rijzen de met de eigenwoningregeling samenhangende kosten voor advies en voor hypotheekverstrekkers de pan uit. Ik weet zeker dat de administratieve lasten voor hypotheekverstrekkers hoger uitvallen dan nu geschat door SEO. Alleen al in het op orde brengen van de systemen en de jaarlijkse renseignering richting Belastingdienst gaan miljoenen euro’s om.”

Ook de berekende gemiddelde tijd die wordt besteed aan het verwerken van de eigenwoningregeling in de belastingaangifte noemt Stam twijfelachtig. “SEO en Panteia spreken elkaar tegen. SEO komt in zijn evaluatierapport uit op een tijdbesteding tussen de 5 en 25 minuten voor huishoudens voor wie de bijleenregeling van toepassing is. Panteia komt, afhankelijk van het life event, uit op een gemiddelde tussen één en drie uur aan bestede tijd voor het verzamelen van gegevens over de eigen woning en het invullen van deze gegevens in de aangifte inkomstenbelasting.”

Vraagtekens

De cijfers overziend plaatst Stam vraagtekens bij de conclusie van SEO dat diverse deelregelingen doelmatig zijn. “Als het totaal aan regeldrukkosten voor en tijdbesteding aan de eigenwoningregeling een stuk hoger uitvalt dan waar SEO rekening mee houdt, liggen er verkeerde uitgangspunten ten grondslag aan de conclusie dat verschillende deelregelingen doelmatig zijn. Dan kun je niet eenduidig concluderen dat er geen wanverhouding is tussen het nagestreefde doel en de daarmee verband houdende kosten.”

Nieuw kabinet aan zet

Uit de evaluatierapporten van SEO en Panteia is wel te concluderen dat de houdbaarheidsdatum van de huidige fiscale eigenwoningregeling is verstreken. In een reactie op de rapporten onderkent het kabinet dat met name de invoering van de aflossingseis en de stapeling van regelingen bij life events als een echtscheiding, tot een ongewenste complexiteitstoename hebben geleid. Eventueel te zetten stappen voor een minder complexe behandeling van de eigen woning en de hiervoor te maken keuzes, worden overgelaten aan een volgend kabinet.

Voor Stam staat buiten kijf dat de wetgever iets moet doen met de nu verschenen evaluatierapporten over de eigenwoningregeling. “Deze rapporten mogen, gezien de hierin genomen ‘harde’ conclusies over de eigenwoningregeling, niet zomaar in de la verdwijnen, “ zegt hij. “Herziening is nu onvermijdelijk.”

Nader onderzoek

Dat het huidige kabinet een herziening van de eigenwoningregeling doorschuift naar een volgend kabinet, vindt Stam begrijpelijk. “Opties voor een nieuwe en betere fiscale behandeling van de eigen woning zijn nog niet gedegen onderzocht en onderbouwd. Het kabinet zegt terecht dat naast vereenvoudiging ook aspecten als inkomens- en vermogenseffecten hierin een rol spelen. Er zal dus eerst nog nader onderzoek moeten volgen, voordat een juiste keuze voor een toekomstige eigenwoningregeling kan worden gemaakt.”

Van box 1 naar box 3

Zowel Panteia als SEO doen in hun evaluatierapporten enkele aanbevelingen voor herziening, zoals het defiscaliseren van de eigen woning, of het overbrengen van de woning naar box 3 of zelfs naar een nieuwe afzonderlijke box. Als het aan Stam ligt, verschuift de eigen woning van box 1 naar box 3. “Een woning is zowel een vermogensbestanddeel als een consumptiegoed en dat hoort in box 3. Dat lijkt mij dan ook de meest logische plaats voor de eigen woning. Alle deelregelingen, zoals de bijleenregeling en de fiscale aflossingseis zijn dan overbodig. Vanuit de fiscaliteit bezien is de eigen woning naar box 3 de meest makkelijke reparatie van de eigenwoningregeling. Een eventuele vrijstelling voor het eigenwoningbezit vind ik daarbij terecht, maar niet tot het oneindige. En neem ook de hypothecaire schuld in aanmerking en een apart forfaitair rendementspercentage, want een eigen woning valt in box 3 niet te scharen onder een verzamelpost als ‘overige beleggingen’.”

Verworven recht op renteaftrek onhoudbaar

Stam wil tot slot nog een laatste signaal geven over het recht op hypotheekrenteaftrek voor de eigen woning. “Hypotheekrenteaftrek is zo stokoud dat velen deze aftrekpost als een verworven recht beschouwen. Maar de tijden zijn veranderd en het stimuleren van eigenwoningbezit is geen politiek stokpaardje meer. Ik verwacht dat dit gevoelsmatig verworven recht van eigenwoningrenteaftrek eindigt. Het is slechts een kwestie van tijd.”

Bron: Redacteur Marit Muller